બાંગ્લાદેશ કઈ ભારતીય વસ્તુઓ પર આધાર રાખે છે? જો પુરવઠો બંધ થઈ જાય, તો પાકિસ્તાનમાં જેવો હાહાકાર સર્જાશે! સંપૂર્ણ યાદી જૂઓ
ભારત અને બાંગ્લાદેશ લાંબા સમયથી મજબૂત વેપાર સંબંધો ધરાવે છે. બંને દેશો ઘણી આવશ્યક દૈનિક વસ્તુઓનું આદાનપ્રદાન કરે છે. જો કે, તાજેતરના સંબંધોમાં તણાવ અને બાંગ્લાદેશમાં આંતરિક રાજકીય પરિસ્થિતિ (બાંગ્લાદેશ કટોકટી) આ વેપારને સીધી અસર કરી શકે છે, ખાસ કરીને તે ભારતીય માલ જેના પર બાંગ્લાદેશનું દૈનિક જીવન નિર્ભર છે. જો પુરવઠો બંધ થઈ જાય, તો કપડાંથી લઈને ખોરાક સુધીની દરેક વસ્તુની અછત સર્જાઈ શકે છે. તો પ્રશ્ન એ છે કે, બાંગ્લાદેશ ભારત પાસેથી કયા આવશ્યક માલ પર આધાર રાખે છે?
બાંગ્લાદેશ કયા ભારતીય વસ્તુઓ પર આધાર રાખે છે?
1. ઘઉં: બાંગ્લાદેશ ભારતમાંથી મોટા પાયે ઘઉંની આયાત કરે છે. આ તેની ખાદ્ય સુરક્ષાની સૌથી મજબૂત કડી છે અને સામાન્ય લોકોની દૈનિક જરૂરિયાતો સાથે જોડાયેલી છે. પ્રતિબંધ પહેલાના મહિનાઓમાં, ભારતમાંથી ઘઉંની આયાત $734.54 મિલિયન (6,575 કરોડ) ની હતી, જે આશરે 2.1 મિલિયન મેટ્રિક ટન જેટલી હતી. પ્રતિબંધ પછી, કેટલાક અપવાદો હેઠળ કુલ 150,000 મેટ્રિક ટન (150,000 ટન) નિકાસ થઈ હતી, પરંતુ આ મુખ્યત્વે અગાઉના કરારો હેઠળ હતું.
2. ચોખા: બાસમતી સહિત ચોખાની અનેક જાતો ભારતમાંથી બાંગ્લાદેશમાં નિકાસ કરવામાં આવે છે, જે સ્થાનિક માંગ અને સરકારી અનામતને પૂર્ણ કરે છે.
3. ખાંડ: 2021-22 માં, બાંગ્લાદેશે ભારતમાંથી આશરે $565.6 મિલિયન (આશરે 5,063 કરોડ) મૂલ્યની ખાંડ ખરીદી હતી, જે દેશના ખાદ્ય અને પ્રક્રિયા ઉદ્યોગ માટે મહત્વપૂર્ણ છે.
4: ડુંગળી, બટાકા અને લસણ – આ શાકભાજી, જે સામાન્ય રીતે ભારતમાં ઉપયોગમાં લેવાય છે, તેની આયાત કરવામાં આવે છે. જ્યારે તેમનો પુરવઠો ખોરવાઈ જાય છે, ત્યારે બાંગ્લાદેશમાં ભાવમાં તીવ્ર વધારો થાય છે.
5: મસાલા અને અન્ય અનાજ -2021-22 માં, તેમનો વેપાર આશરે $434.8 મિલિયન (આશરે 3,891 કરોડ) જેટલો હતો, જે સ્થાનિક વપરાશ અને ખાદ્ય ઉદ્યોગને ટેકો આપે છે.
6: ફળો અને શાકભાજી – તાજા ફળો, શાકભાજી અને પ્રોસેસ્ડ ફૂડ ભારતમાંથી બાંગ્લાદેશમાં આયાત કરવામાં આવે છે.
7: કપાસ – બાંગ્લાદેશના કાપડ ઉદ્યોગનો કરોડરજ્જુ. ભારતની કુલ કપાસ નિકાસનો લગભગ 35% બાંગ્લાદેશ જાય છે.
8: રિફાઇન્ડ પેટ્રોલિયમ, પ્લાસ્ટિક, સ્ટીલ અને ઇલેક્ટ્રિકલ સાધનો – આ ઉદ્યોગ, બાંધકામ અને ઉર્જા જરૂરિયાતો માટે પૂરા પાડવામાં આવે છે.
9: દવાઓ અને તબીબી પુરવઠો – ભારત બાંગ્લાદેશના આરોગ્યસંભાળ ક્ષેત્રનો મુખ્ય સપ્લાયર છે.
એશિયામાં બાંગ્લાદેશ ભારત પર આટલું નિર્ભર કેમ છે?
બાંગ્લાદેશ ભૌગોલિક રીતે ભારત પર નિર્ભર છે. બાંગ્લાદેશનો ૯૪% ભાગ ભારત સાથે સરહદ ધરાવે છે, જે કુલ 4,367 કિમી છે. તેથી, વેપાર, પરિવહન અને સુરક્ષામાં ભારતની ભૂમિકા મહત્વપૂર્ણ છે. ભારતમાંથી સસ્તો અને ઝડપી પુરવઠો બાંગ્લાદેશને ખર્ચ લાભ પૂરો પાડે છે.
વેપાર અને અર્થતંત્ર પર અસર
નાણાકીય વર્ષ 2022-23માં ભારત-બાંગ્લાદેશ દ્વિપક્ષીય વેપાર $15.9 બિલિયન હતો. બાંગ્લાદેશે ભારતમાં $2 બિલિયનની નિકાસ કરી હતી. ભારતની નિકાસ 2021 માં $14 બિલિયન, 2022 માં $13.8 બિલિયન અને 2023 માં $11.3 બિલિયન હતી. જોકે, રશિયા-યુક્રેન યુદ્ધે પુરવઠા શૃંખલાઓને વિક્ષેપિત કરી.
ભારતે છેલ્લા આઠ વર્ષમાં બાંગ્લાદેશને $8 બિલિયન વિકાસ સહાય પૂરી પાડી છે, મુખ્યત્વે રસ્તા, રેલ્વે અને બંદરો જેવા પ્રોજેક્ટ્સ માટે. શેખ હસીનાના કાર્યકાળ દરમિયાન (2009-જુલાઈ 2024), GDP $123 બિલિયનથી વધીને $455 બિલિયન અને માથાદીઠ આવક $841 થી વધીને $2,650 થઈ ગઈ.
શું કોઈ ભારતનું સ્થાન લઈ શકે છે?
ચીન બાંગ્લાદેશમાં એક મુખ્ય રોકાણકાર છે (BRI હેઠળ $7 બિલિયનનું રોકાણ; 2023 માં $22 બિલિયનની નિકાસ), પરંતુ નિષ્ણાતો માને છે કે કોઈ પણ ભારત જેટલા ખર્ચ અને અંતર લાભો આપી શકતું નથી. કિંગ્સ કોલેજ લંડનના પ્રોફેસર હર્ષ પંત સમજાવે છે કે, “ભારતથી માલ જે કિંમતે આવે છે તે ચીન કે બીજે ક્યાંયથી પોસાય તેમ નથી. કાપડ ઉદ્યોગ (GDPમાં 11% ફાળો આપે છે) ભારતીય કાચા માલ પર આધાર રાખે છે. જો ભારત ઈચ્છે તો, તે ઘણા મોરચે નુકસાન પહોંચાડી શકે છે, જોકે પરિસ્થિતિ એટલી ભયાનક નથી.”
સરળ શબ્દોમાં કહીએ તો, ભારતીય પુરવઠો બાંગ્લાદેશના અર્થતંત્રમાં વહેતા લોહી જેવો છે. પુરવઠામાં વિક્ષેપની સીધી અસર ફુગાવા, બેરોજગારી અને GDP પર પડશે તે નિશ્ચિત છે. બાંગ્લાદેશમાં તણાવ વચ્ચે, ચિત્તાગોંગમાં ભારતીય વિઝા સેન્ટર રવિવારથી આગામી સૂચના સુધી બંધ કરવામાં આવ્યું હતું. આ પહેલા, ઢાકા અને અન્ય બે સ્થળોએ કેન્દ્રો પણ બંધ કરવામાં આવ્યા હતા. શનિવારે, બાંગ્લાદેશના સિલહટમાં ભારતીય સહાયક ઉચ્ચ કમિશન કાર્યાલય અને વિઝા અરજી કેન્દ્ર પર સુરક્ષા વધારી દેવામાં આવી હતી. ભારતે બાંગ્લાદેશ સરકારને હિન્દુ યુવાનની હત્યા માટે જવાબદાર લોકોને ન્યાય અપાવવા વિનંતી કરી છે.
