RBI નવો નિયમ લાવશે: EMI નહીં ચૂકવી તો ફોન, ટીવી બંધ, અનેક દેશોમાં અમલમાં છે આ સિસ્ટમ
તમે ઘણીવાર જોયું હશે કે લોકો EMI પર ઇલેક્ટ્રોનિક ઉત્પાદનો ખરીદે છે પરંતુ લોન ચૂકવવામાં નિષ્ફળ જાય છે, જેના કારણે બેંક કર્મચારીઓને લોન વસૂલવામાં મુશ્કેલીઓનો સામનો કરવો પડે છે. આને ધ્યાનમાં રાખીને, રિઝર્વ બેંક ઓફ ઇન્ડિયા (RBI) મોબાઇલ ફોન, ટીવી અને વોશિંગ મશીન જેવા ઉત્પાદનો માટે નાની લોનની વસૂલાતને સરળ બનાવવા માટે એક નવો અને કડક નિયમ રજૂ કરી રહી છે. એ નોંધવું જોઈએ કે RBI એ બેંકો અને નાણાકીય સંસ્થાઓ સાથે પણ આ મુદ્દા પર ચર્ચા કરી છે.
નાણાકીય નિષ્ણાત આદિલ શેટ્ટીએ જણાવ્યું હતું કે રિઝર્વ બેંકને એક મુખ્ય પાસું પણ ધ્યાનમાં લેવાની જરૂર પડશે. ફોન, લેપટોપ અને અન્ય સમાન વસ્તુઓ ખરીદવા માટેની લોન કોલેટરલ-મુક્ત છે, એટલે કે ગ્રાહકને તેમની સામે કોઈ મિલકત ગીરવે મૂકવાની જરૂર નથી. તેમનો વ્યાજ દર ફક્ત 14-16% છે. તેથી, જો નવી સિસ્ટમ લાગુ કરવામાં આવે છે, તો આ લોન સુરક્ષિત લોન (જેમ કે હોમ લોન અને ઓટો લોન) ની શ્રેણીમાં આવશે. આવી સ્થિતિમાં, બેંકોને આ સત્તાઓ આપતા પહેલા, આવી લોનની શ્રેણી બદલવી પડશે અને વ્યાજ દર પણ ઘટાડવા પડશે.
5 મુદ્દા જે તમારા માટે ખૂબ જ મહત્વપૂર્ણ
યુએસ સહિત ઘણા દેશોમાં એવી સિસ્ટમો છે જ્યાં EMI ચૂકવવામાં ન આવે તો કાર શરૂ કરી શકાતી નથી.
1.અહીં તેનો અમલ કેવી રીતે કરવામાં આવશે? RBI જે સિસ્ટમ પર વિચાર કરી રહી છે તે મુખ્યત્વે નાના ગ્રાહક લોન (જેમ કે મોબાઇલ ફોન, સ્માર્ટ ટીવી, વોશિંગ મશીન અને ઇલેક્ટ્રોનિક્સ) પર લાગુ થશે. આ નવી સિસ્ટમ હેઠળ, EMI પર ખરીદેલા ઉત્પાદનોમાં એક એપ્લિકેશન અથવા સોફ્ટવેર પહેલાથી ઇન્સ્ટોલ કરેલ હશે જે ગ્રાહક હપ્તામાં ડિફોલ્ટ થાય તો ઉત્પાદનને રિમોટલી લોક કરવાની મંજૂરી આપશે.
2.શું વ્યક્તિગત ડેટા જોખમમાં છે? નવો નિયમ ખાતરી કરશે કે ગ્રાહકની સંમતિ મેળવવામાં આવે અને ફોન લોક હોય ત્યારે પણ વ્યક્તિગત ડેટા સુરક્ષિત રહે. આનો અર્થ એ છે કે ‘સેવાઓ ડિસ્કનેક્ટ કરવા’નો અર્થ એ છે કે બાકી રકમ ચૂકવવામાં ન આવે ત્યાં સુધી ફોન (અથવા ઉપકરણ) બિનઉપયોગી રહેશે. જો બેંકોને આ લોન લોક કરવાની મંજૂરી આપવામાં આવે, તો તેઓ લાખો લોકોના ડેટાની ઍક્સેસ મેળવશે, જેના કારણે ડેટા લીક થઈ શકે છે. આનાથી બ્લેકમેઇલિંગ અને ગેરરીતિના બનાવો વધી શકે છે. RBI અને બેંકોએ આ પાસું ધ્યાનમાં લેવાની જરૂર પડશે.
3.શું દરેક ઉત્પાદન સાથે આ શક્ય છે? મોબાઇલ ફોન, ટેબ્લેટ, લેપટોપ, સ્માર્ટ ટીવી વગેરે જેવા ડિજિટલ અને સ્માર્ટ ઉપકરણો સાથે આ સરળતાથી શક્ય છે, કારણ કે તેમના સોફ્ટવેરને ગમે ત્યાંથી નિયંત્રિત કરી શકાય છે. ઘણા વિદેશી દેશોમાં વાહનો (કાર/બાઇક) માં પહેલાથી જ એવી સિસ્ટમો છે જે EMI ચૂકવવામાં ન આવે તો વાહનને શરૂ થવાથી અટકાવે છે. આ ઘરગથ્થુ ઉપકરણો (રેફ્રિજરેટર, વોશિંગ મશીન, વગેરે) સાથે પણ શક્ય છે, પરંતુ ભારત જેવા બજારોમાં હજુ પણ દુર્લભ છે. આ ઉકેલ બિન-ડિજિટલ વસ્તુઓ (જેમ કે ફર્નિચર, સામાન્ય બાઇક) સાથે લાગુ પડતો નથી. આવા કિસ્સાઓમાં, પરંપરાગત વસૂલાત એજન્ટો કાનૂની કાર્યવાહીનો આશરો લે છે.
4.કયા દેશો શું કરી રહ્યા છે? અમેરિકા: કાર લોનમાં ‘કિલ સ્વિચ’ ટેકનોલોજીનો ઉપયોગ થાય છે. EMI ચૂકવવામાં ન આવે તો, ધિરાણકર્તા કારને દૂરથી બંધ કરી શકે છે.
5.’સ્ટાર્ટર ઇન્ટરપ્ટ ડિવાઇસ’ નામની ટેકનોલોજી: કેનેડા, યુએસમાં ઘણી કંપનીઓ કાર લોન દરમિયાન વાહનોમાં ‘સ્ટાર્ટર ઇન્ટરપ્ટ ડિવાઇસ’ નામની ટેકનોલોજી ઇન્સ્ટોલ કરે છે. આ એક એવી સિસ્ટમ છે જે વાહનના સ્ટાર્ટિંગ મિકેનિઝમ સાથે જોડાયેલી છે. જો ગ્રાહક સમયસર તેમનો EMI અથવા હપ્તો ચૂકવવામાં નિષ્ફળ જાય, તો ધિરાણકર્તા આ ઉપકરણનો ઉપયોગ કરીને વાહનને દૂરથી લોક કરી શકે છે.
આફ્રિકા (કેન્યા, નાઇજીરીયા, વગેરે): ‘પે-એઝ-યુ-ગો’ સોલાર સિસ્ટમ અહીં સામાન્ય છે. જો EMI ચૂકવવામાં ન આવે, તો કંપની સોલાર પેનલ અથવા બેટરીને દૂરથી બંધ કરે છે. એકવાર હપ્તો ચૂકવાઈ જાય, પછી સિસ્ટમ સક્રિય થાય છે.
ફાયદા અને ગેરફાયદા?
ફાયદા: ડિફોલ્ટ અને છેતરપિંડીના કેસ ઘટાડે છે. ધિરાણકર્તાઓનો આત્મવિશ્વાસ વધે છે, અને નબળી ક્રેડિટ ધરાવતા લોકોને પણ ઉત્પાદનો ખરીદવાની તક મળે છે.
ગેરફાયદા: આ નવી સિસ્ટમ હેઠળ ગ્રાહક અધિકારો જોખમમાં મુકાઈ શકે છે. આવશ્યક સેવાઓ (ફોન/કાર) બંધ થવાથી રોજગાર, શિક્ષણ અને આરોગ્ય પર અસર પડી શકે છે.
એક તૃતીયાંશથી વધુ લોકો EMI પર ઇલેક્ટ્રોનિક ઉત્પાદનો ખરીદે છે
ભારતમાં નાની લોનનો હિસ્સો વધી રહ્યો છે. હોમ ક્રેડિટ ફાઇનાન્સ દ્વારા 2024ના અભ્યાસ મુજબ, એક તૃતીયાંશથી વધુ ગ્રાહકો EMI પર ઇલેક્ટ્રોનિક્સ, ખાસ કરીને મોબાઇલ ફોન ખરીદે છે. હાલમાં, દેશમાં 1.16 અબજથી વધુ મોબાઇલ કનેક્શન છે. CRIF હાઈમાર્ક મુજબ, ₹1 લાખથી ઓછી લોનનો ડિફોલ્ટ દર સૌથી વધુ છે. જોકે, નિષ્ણાતો માને છે કે સમય જતાં આ પરિસ્થિતિમાં સુધારો થઈ શકે છે.
