રશિયન ઓઈલ કંપનીઓ પરના પ્રતિબંધોથી રિલાયન્સને ફટકો, ન્યારા માટે કફોડી સ્થિતિ, સરકારી માલિકીની રિફાઇનરીઓનું શું થશે?
અમેરિકાએ રશિયાની બે સૌથી મોટી ઓઈલ કંપનીઓ, રોઝનેફ્ટ અને લુકોઇલ પર નવા પ્રતિબંધો લાદ્યા છે. આ પ્રતિબંધો ભારતીય રિફાઇનરીઓને અસર કરી શકે છે. રશિયા પાસેથી સૌથી વધુ ઓઈલ ખરીદતી રિલાયન્સ ઇન્ડસ્ટ્રીઝ સૌથી વધુ પ્રભાવિત થવાની સંભાવના છે. જોકે, રાજ્ય માલિકીની રિફાઇનરીઓ હાલમાં વેપારીઓ દ્વારા ખરીદી ચાલુ રાખી શકે છે. ઉદ્યોગ સૂત્રો કહે છે કે યુક્રેનમાં રશિયન સૈન્યને મદદ કરવાના આરોપોને કારણે આ પ્રતિબંધો લાદવામાં આવ્યા હતા.
ભારત રશિયા પાસેથી દરરોજ આશરે 1.7 મિલિયન બેરલ ઓઈલ આયાત કરે છે, જેમાંથી અડધો ભાગ રિલાયન્સ પાસે છે. રિલાયન્સ રોઝનેફ્ટ પાસેથી સીધું ઓઈલ ખરીદે છે. ડિસેમ્બર 2024 માં, રિલાયન્સે રોઝનેફ્ટ સાથે એક મોટો કરાર કર્યો. આ કરાર હેઠળ, તે 25 વર્ષ સુધી દરરોજ 500,000 બેરલ ઓઈલ આયાત કરી શકે છે. જો કે, રોઝનેફ્ટ પરના પ્રતિબંધો રિલાયન્સને તેની વ્યૂહરચના બદલવા માટે દબાણ કરી શકે છે. કંપની વેપારીઓ પાસેથી પણ ઓઈલ મેળવે છે, પરંતુ સીધા સોદાઓને અસર થશે. જો કે, રિલાયન્સે હજુ સુધી આ પ્રશ્નનો જવાબ આપ્યો નથી.
રોઝનેફ્ટ અને લુકોઇલ મળીને દરરોજ 3.1 મિલિયન બેરલ ઓઈલ નિકાસ કરે છે. રોઝનેફ્ટ એકલા વિશ્વના 6% ઓઈલનું ઉત્પાદન કરે છે અને રશિયાના ઓઈલનો અડધો હિસ્સો ધરાવે છે. 2022 માં રશિયાએ યુક્રેન પર આક્રમણ કર્યું. ત્યારબાદ પશ્ચિમી દેશોએ રશિયન ઓઈલ ખરીદવાનું બંધ કરી દીધું. ભારતે નીચા ભાવનો લાભ લીધો અને રશિયાનો સૌથી મોટો ખરીદદાર બન્યો.
સરકારી માલિકીની રિફાઇનરીઓનું શું થશે?
ભારતની રાજ્ય માલિકીની રિફાઇનરીઓ, જેમ કે ઇન્ડિયન ઓઇલ કોર્પોરેશન, ભારત પેટ્રોલિયમ, હિન્દુસ્તાન પેટ્રોલિયમ, મેંગલોર રિફાઇનરી અને HPCL-મિત્તલ એનર્જી, રશિયા પાસેથી ઓઈલ આયાત કરે છે. જો કે, તેમની પાસે રોઝનેફ્ટ અથવા લુકોઇલ સાથે કોઈ નિશ્ચિત સોદા નથી. તેઓ ટેન્ડર દ્વારા ઓઈલ ખરીદે છે. યુરોપિયન વેપારીઓ ટેન્ડરમાં ભાગ લે છે, રશિયન કંપનીઓ પાસેથી ઓઈલ ખરીદે છે અને તેને ભારતને વેચે છે. આ વેપારીઓ દુબઈ અને સિંગાપોરમાં પણ સ્થિત છે. યુએસએ આ વેપારીઓ પર કોઈ પ્રતિબંધો લાદ્યા નથી. યુરોપિયન યુનિયને હજુ સુધી આ મુદ્દાઓ પર કોઈ નિર્ણય લીધો નથી.
સૂત્રો કહે છે કે જો કેટલાક વેપારીઓ પાછા ખેંચી લે તો પણ, રશિયા દુબઈમાં નવા વેપારીઓની નોંધણી કરાવી શકે છે. આ વેપારીઓ રશિયન ઓઈલ ખરીદી શકે છે અને ભારત અને ચીન જેવા દેશોમાં વેચી શકે છે. એક સ્ત્રોતે જણાવ્યું હતું કે ટ્રમ્પ વહીવટીતંત્ર દ્વારા આ પગલાં અધકચરા અને નુકશાનકારક છે. ટ્રમ્પ લાંબા સમયથી ઊર્જા પ્રતિબંધોનો વિરોધ કરી રહ્યા છે. વાસ્તવિક વેપારીઓ હજુ પણ બાકાત છે. બજારમાં પણ આ પ્રતિબંધોમાં બહુ વિશ્વાસનો અભાવ છે. જો બજારમાંથી આટલું ઓઈલ દૂર કરવામાં આવ્યું હોત, તો ઓઈલના ભાવ પ્રતિ બેરલ $5-10 વધ્યા હોત. જો કે, વધારો ફક્ત $2 હતો. આ સૂચવે છે કે બજાર માને છે કે રશિયન ઓઈલ અન્યત્ર વેચવામાં આવશે.
ન્યારા એનર્જીની સ્થિતિ કફોડી બની શકે છે
ન્યારા એનર્જી બીજી મોટી કંપની છે જે રશિયા પાસેથી ઓઈલ ખરીદે છે. રોઝનેફ્ટ તેમાં 49.13% હિસ્સો ધરાવે છે. ન્યારા ગુજરાતના વાડીનારમાં વાર્ષિક 20 મિલિયન ટન રિફાઇનરી ચલાવે છે. યુરોપિયન યુનિયને પહેલાથી જ નાયરા પર પ્રતિબંધો લાદ્યા છે. હવે, યુએસ પ્રતિબંધો તેને તેની ખરીદીમાં ફેરફાર કરવા માટે પણ દબાણ કરી શકે છે. જો કે, કંપનીએ ટિપ્પણી કરવાનો ઇનકાર કર્યો હતો. ન્યારામાં બીજો 49.13% હિસ્સો કેસાની એન્ટરપ્રાઇઝિસ પાસે છે, જે માર્ટેરા અને રશિયન જૂથ યુનાઇટેડ કેપિટલ પાર્ટનર્સના કન્સોર્ટિયમ છે.
ભારત સરકારે હજુ સુધી રિફાઇનરીઓને રશિયન ઓઈલ બંધ કરવા અથવા ઘટાડવાનો આદેશ આપ્યો નથી. ટ્રમ્પે તાજેતરમાં કહ્યું હતું કે ભારત રશિયન ઓઈલ ખરીદવાનું બંધ કરશે, પરંતુ ભારતે આવું કોઈ વચન આપ્યું નથી.
સૂત્રો માને છે કે ટ્રમ્પનું નિવેદન EU પ્રતિબંધો સાથે સંબંધિત હોઈ શકે છે. EU એ 21 જાન્યુઆરીથી રશિયન ઓઈલમાંથી બનેલા ઇંધણની આયાત પર પ્રતિબંધ મૂક્યો છે. રિલાયન્સ પાસે એક નિકાસ-માત્ર રિફાઇનરી છે જે રશિયન ઓઈલમાંથી પેટ્રોલ અને ડીઝલનું ઉત્પાદન કરે છે અને તેને EUને વેચે છે. મેંગલોર રિફાઇનરી EUને પણ નિકાસ કરે છે. આ નિકાસ જાન્યુઆરીથી બંધ થઈ જશે. જો રિલાયન્સ અને MRPL EUને વેચાણ ચાલુ રાખવા માંગતા હોય તો તેમને તેમની રશિયન ઓઈલ આયાત ઘટાડવાની ફરજ પડશે. નાયરાએ EUને નિકાસ પહેલાથી જ બંધ કરી દીધી છે.
ત્રણ મુખ્ય ખરીદદારો – રિલાયન્સ, ન્યારા અને MRPL – દ્વારા ખરીદી ઘટાડવાથી જાન્યુઆરી સુધી રશિયન ઓઈલનો પ્રવાહ ઘટશે. ટ્રમ્પ સંભવતઃ આનો ઉપયોગ પોતાનો મુદ્દો રજૂ કરવા માટે કરી રહ્યા છે. ઉદ્યોગના આંતરિક સૂત્રો કહે છે કે સરકારી માલિકીની રિફાઇનરીઓ જોખમો જોઈ રહી છે પરંતુ તાત્કાલિક બંધ નહીં થાય. તેઓ વેપારીઓ દ્વારા ચાલુ રાખી શકે છે. જોકે, રિલાયન્સ જેવી ખાનગી કંપનીઓએ વધુ સાવધ રહેવું પડશે. બંને રશિયન કંપનીઓ ટ્રમ્પના “યુદ્ધ મશીન” ને ભંડોળ પૂરું પાડવાના આરોપોનો સામનો કરી રહી છે. ભારતને સસ્તા ઓઈલની જરૂર છે, પરંતુ પ્રતિબંધોનું પાલન પણ એટલું જ જરૂરી છે. બજાર હાલ શાંત છે, પરંતુ આગળ શું થાય છે તે જોવાનું બાકી છે.
