ડ્રાફ્ટ બીજ બિલ 2025: ખેડૂતો, બીજ વેચનાર અને કંપનીઓ માટે શું છે જોગવાઈઓ? ઉલ્લંઘન માટે શું છે દંડ? જાણો બધું
કેન્દ્રીય કૃષિ અને ખેડૂત કલ્યાણ મંત્રાલયે બીજ બિલ 2025 નો ડ્રાફ્ટ બહાર પાડ્યો છે. પ્રસ્તાવિત બિલ હાલના બીજ અધિનિયમ, 1966 અને બીજ (નિયંત્રણ) આદેશ, 1983 ને બદલશે. કૃષિ અને ખેડૂત કલ્યાણ વિભાગ દ્વારા બહાર પાડવામાં આવેલા ડ્રાફ્ટમાં બજારમાં ઉપલબ્ધ બીજ અને વાવેતર સામગ્રીની ગુણવત્તા સુનિશ્ચિત કરવા, ખેડૂતોને પોષણક્ષમ ભાવે ગુણવત્તાયુક્ત બીજ પૂરા પાડવા, નકલી અને હલકી ગુણવત્તાવાળા બીજના વેચાણને રોકવા, નવીનતાને પ્રોત્સાહન આપવા, વૈશ્વિક બીજ જાતોની પહોંચ સુનિશ્ચિત કરવા માટે બીજ આયાતને ઉદાર બનાવવા અને બીજ પુરવઠા શૃંખલાઓમાં પારદર્શિતા અને જવાબદારી લાવવાનો પ્રસ્તાવ છે.
ડ્રાફ્ટ બિલ નાના ગુનાઓને ગુનાહિત જાહેર કરવાનો પ્રસ્તાવ મૂકે છે, જેનાથી વ્યવસાય કરવાની સરળતાને પ્રોત્સાહન મળે છે અને પાલનનો બોજ ઓછો થાય છે. જો કે, ગંભીર ઉલ્લંઘનો માટે કડક દંડ રજૂ કરવામાં આવ્યા છે. 11 ડિસેમ્બર, 2025 સુધીમાં ડ્રાફ્ટ જોગવાઈઓ પર તમામ હિસ્સેદારો પાસેથી સૂચનો માંગવામાં આવ્યા છે.
ડ્રાફ્ટમાં વ્યાપકપણે ગુના અનુસાર દંડનું વર્ગીકરણ કરવામાં આવ્યું છે: નાના, મધ્યમ અને મોટા. પ્રથમ ગુના માટે, લેખિત નોટિસ જારી કરવામાં આવશે. ત્રણ વર્ષની અંદર વારંવાર ગુના કરવા પર 50,000 નો દંડ થશે. મધ્યમ શ્રેણીમાં પહેલી વાર ગુનેગારને ₹100,000 નો દંડ થશે. ત્રણ વર્ષની અંદર વારંવાર ગુના કરવા પર 200,000 નો દંડ થશે.
મોટા ગુના માટે, પહેલી વાર ગુનેગારને 100,000 નો દંડ થશે. પાંચ વર્ષની અંદર વારંવાર ગુના માટે, દંડ વધીને 200,000 થશે. પાંચ વર્ષની અંદર ત્રીજા ગુના માટે 300,000 નો દંડ લાદવામાં આવશે અને ડીલર નોંધણી રદ થઈ શકે છે. દંડની સાથે ત્રણ વર્ષ સુધીની જેલની સજાની પણ જોગવાઈ છે.
ડ્રાફ્ટ બીજ બિલ 2025 ની મુખ્ય જોગવાઈઓ
ગુણવત્તા સંબંધિત જોગવાઈઓ
– વેચાણ પહેલાં તમામ પ્રકારના બીજની નોંધણી ફરજિયાત છે.
-બજારમાં વેચાતા બીજની ગુણવત્તા અને શુદ્ધતા સુનિશ્ચિત કરવા માટે બીજ ઉત્પાદકોને ફરજ પાડવામાં આવશે.
-ધોરણોનું પાલન સુનિશ્ચિત કરવા માટે અધિકૃત એજન્સીઓ દ્વારા બીજ પ્રમાણપત્ર પૂરું પાડવામાં આવશે.
-યોગ્ય બીજ લેબલિંગ ફરજિયાત છે, જેમાં વિવિધતા, સ્ત્રોત, ગુણવત્તા અને અંકુરણ દરનો સમાવેશ થાય છે.
-ખોટી રીતે રજૂ કરાયેલા અથવા હલકી ગુણવત્તાવાળા બીજના વેચાણ માટે કાનૂની કાર્યવાહી અને દંડની જોગવાઈ કરવામાં આવે છે.
-ગુણવત્તા ચકાસણી અને વિવાદના નિરાકરણમાં સહાય માટે બીજ પરીક્ષણ પ્રયોગશાળાઓ સ્થાપિત કરવામાં આવશે.
-નબળી ગુણવત્તાવાળા બીજની આયાત અટકાવવા માટે સ્થાપિત નિયમો અનુસાર જ બીજની આયાતની મંજૂરી આપવામાં આવશે.
ખેડૂતોનું શું થશે?
– ખેડૂતોને તેમના પોતાના પાકમાંથી બીજ રાખવા અને ઉપયોગ કરવાની મંજૂરી આપવામાં આવશે. તેમને નોંધણી કરાવવાની જરૂર રહેશે નહીં.
-જો બીજ વર્ણવ્યા મુજબ કાર્ય ન કરે તો ખેડૂતોને વળતર મેળવવાનો અધિકાર રહેશે.
સરકાર માટે જોગવાઈઓ
-કેન્દ્ર સરકાર પાસે જાહેર હિતમાં ચોક્કસ બીજનું નિયમન અથવા પ્રતિબંધ મૂકવાની સત્તા હશે.
– નીતિ અને નિયમનકારી બાબતો પર સલાહ આપવા માટે એક રાષ્ટ્રીય બીજ સમિતિની રચના કરવામાં આવશે.
– બીજ નિરીક્ષકોને શંકાસ્પદ બીજનું નિરીક્ષણ, નમૂના લેવા અને જપ્ત કરવાની સત્તા હશે.
– નવી બીજ જાતો માટે બૌદ્ધિક સંપદા સંરક્ષણની ખાતરી આપવામાં આવશે.
બીજ કંપનીઓ અને વેચાણકર્તાઓનું શું થશે?
– બીજ કંપનીઓ માટે પારદર્શક રેકોર્ડ રાખવા અને નિયમિત ઓડિટ ફરજિયાત રહેશે.
– બીજ વિતરકો અને વેચાણકર્તાઓ માટે લાઇસન્સ ફરજિયાત રહેશે; લાયસન્સ વિના વેપાર પ્રતિબંધિત રહેશે.
– બીજ વેચનારની ફરજો અને જવાબદારીઓમાં સ્ટોક રિપોર્ટિંગ અને માર્ગદર્શિકાનું પાલન સામેલ છે.
દંડની જોગવાઈઓ
– ઉલ્લંઘન માટે પાલન દંડની જોગવાઈ કરવામાં આવી છે, વારંવાર ગુનાઓ માટે દંડમાં વધારો કરવામાં આવ્યો છે.
– નવા GM બીજ રજૂ કરતી વખતે પર્યાવરણીય અને જૈવ સલામતી ધોરણોનું પાલન જરૂરી રહેશે.
– ખેડૂતોને સંડોવતા બીજ વિવાદો માટે ઝડપી ફરિયાદ નિવારણ માટે એક સિસ્ટમ હશે.
– બીજ જાહેરાત અને માર્કેટિંગ માટે નિયમો સ્થાપિત કરવામાં આવશે; ખોટી અથવા ગેરમાર્ગે દોરતી જાહેરાતો પ્રતિબંધિત રહેશે.
