ડિજિટલ પેમેન્ટનાં વધારા વચ્ચે નવેમ્બર સુધીમાં ભારતમાં 805 કરોડની UPI દ્વારા છેતરપિંડી, UPI ટ્રાન્ઝેક્શન ફ્રોડને લઈ ખતરો
આ નાણાકીય વર્ષ (FY26) ના નવેમ્બર સુધીમાં ભારતમાં યુનિફાઇડ પેમેન્ટ્સ ઇન્ટરફેસ (UPI) દ્વારા 805 કરોડના ડિજિટલ ચુકવણી છેતરપિંડી નોંધાઈ છે, જેમાં 10.64 લાખ ઘટનાઓ બની છે. સોમવારે સંસદમાં જણાવવામાં આવ્યું હતું કે પાછલા નાણાકીય વર્ષની સરખામણીમાં આ વધારો UPIના વધતા અપનાવણને કારણે છે. નાણાકીય વર્ષ 2024-25 માં, દેશમાં UPI સંબંધિત છેતરપિંડીઓ 981 કરોડ (12.64 લાખ ઘટનાઓ) હોવાનો અંદાજ હતો, અને નાણાકીય વર્ષ 2023-24 માં, આવી છેતરપિંડીઓના કારણે ₹1,087 કરોડ (13.42 લાખ ઘટનાઓ) નું નુકસાન થયું હતું, એમ કેન્દ્રીય નાણા રાજ્યમંત્રી પંકજ ચૌધરીએ લોકસભામાં જણાવ્યું હતું.
તેમણે કહ્યું કે દેશમાં ડિજિટલ ચુકવણી વ્યવહારોમાં વધારા સાથે, છેલ્લા કેટલાક વર્ષોમાં ડિજિટલ ચુકવણી છેતરપિંડી અને યુનિફાઇડ પેમેન્ટ્સ ઇન્ટરફેસ (UPI) છેતરપિંડી સહિત છેતરપિંડીના કેસોમાં પણ વધારો થયો છે. UPI ટ્રાન્ઝેક્શન ફ્રોડ સહિત ચુકવણી છેતરપિંડી અટકાવવા માટે, સરકાર, રિઝર્વ બેંક ઓફ ઈન્ડિયા (RBI) અને નેશનલ પેમેન્ટ્સ કોર્પોરેશન ઓફ ઈન્ડિયા (NPCI) એ સમયાંતરે અનેક પગલાં લીધાં છે. મંત્રીએ જણાવ્યું હતું કે આમાં ગ્રાહકના મોબાઈલ નંબર અને ઉપકરણો વચ્ચે ઉપકરણ બંધન, PIN દ્વારા દ્વિ-પરિબળ પ્રમાણીકરણ, દૈનિક વ્યવહાર મર્યાદા, ઉપયોગ કેસ મર્યાદા અને પ્રતિબંધોનો સમાવેશ થાય છે.
વધુમાં, NPCI બધી બેંકોને ચેતવણીઓ મોકલવા અને વ્યવહારોને નકારવા માટે AI/ML-આધારિત મોડેલોનો ઉપયોગ કરીને છેતરપિંડી દેખરેખ ઉકેલ પૂરો પાડે છે. RBI અને બેંકો ટૂંકા SMS સંદેશાઓ, રેડિયો ઝુંબેશ અને સાયબર ક્રાઈમ નિવારણ પર પ્રચાર દ્વારા જાગૃતિ અભિયાન પણ ચલાવી રહ્યા છે. વધુમાં, નાણાકીય છેતરપિંડી સહિત કોઈપણ સાયબર ઘટનાની જાણ કરવામાં નાગરિકોને સુવિધા આપવા માટે, ગૃહ મંત્રાલય (MHA) એ રાષ્ટ્રીય સાયબર ક્રાઈમ રિપોર્ટિંગ પોર્ટલ (www.cybercrime.gov.in) તેમજ રાષ્ટ્રીય સાયબર ક્રાઈમ હેલ્પલાઇન નંબર ‘1930’ શરૂ કર્યો છે.
વધુમાં, મંત્રીએ જણાવ્યું હતું કે ટેલિકોમ્યુનિકેશન વિભાગ (DoT) એ ડિજિટલ ઇન્ટેલિજન્સ પ્લેટફોર્મ (DIP) અને ‘ચક્ષુ’ સુવિધા શરૂ કરી છે, જેના દ્વારા નાગરિકો કોલ, SMS અથવા WhatsApp દ્વારા પ્રાપ્ત શંકાસ્પદ છેતરપિંડી સંદેશાઓની જાણ કરી શકે છે. નેશનલ પેમેન્ટ્સ કોર્પોરેશન ઓફ ઇન્ડિયા (NPCI) ના ડેટા અનુસાર, નવેમ્બરમાં UPI વ્યવહારોની સંખ્યા 32% (વર્ષ-દર-વર્ષ) વધીને 20.47 અબજ થઈ ગઈ છે – જેમાં વ્યવહારનું પ્રમાણ પણ વાર્ષિક ધોરણે 22% વધીને 26.32 લાખ કરોડ થયું છે.
