RBI ની સ્ટડીમાં મોટો ખૂલાસો: ઝડપી લિસ્ટીંગ ગેઈન પછી પછડાઈ રહ્યા છે SME IPO, SEBI બનાવશે નવા નિયમો

રિઝર્વ બેંક ઓફ ઈન્ડિયા (RBI) ના સ્ટાફ દ્વારા તૈયાર કરાયેલા એક અભ્યાસ અહેવાલમાં જણાવાયું છે કે તાજેતરના મહિનાઓમાં જારી કરાયેલા SME IPO માં લિસ્ટિંગમાં તીવ્ર વધારો જોવા મળ્યો છે, પરંતુ વળતર ઝડપથી નકારાત્મક થઈ જાય છે. મજબૂત રિટેલ રોકાણકારોની ભાગીદારી ધરાવતા IPO માં આ ઘટાડો વધુ સ્પષ્ટ છે.

SME IPO હકારાત્મક વળતર આપવામાં નિષ્ફળ
અભ્યાસમાં જણાવાયું છે કે ઘણી SME કંપનીઓ લિસ્ટિંગ પછી તેમના શેર પર હકારાત્મક વળતર જાળવી રાખવામાં નિષ્ફળ રહી છે. આ શેરમાં વધતા રિટેલ રોકાણકારોના રસની આ પેટર્ન, તીવ્ર લિસ્ટિંગ લાભો અને ત્યારબાદ ઘટતા ભાવોએ બજાર નિયમનકારમાં ચિંતા વધારી છે. આ પરિસ્થિતિને ધ્યાનમાં રાખીને, સિક્યોરિટીઝ એન્ડ એક્સચેન્જ બોર્ડ ઓફ ઈન્ડિયા (SEBI) એ SME IPO બજારને સ્થિર કરવા માટે નવા નિયમનકારી પગલાં તૈયાર કરવાનું શરૂ કર્યું છે.

રોકાણકારો દ્વારા કંપનીના મૂળભૂત સિદ્ધાંતોની અવગણના
અભ્યાસમાં જણાવાયું છે કે “ઉચ્ચ માંગ અને ચોક્કસ શેરો માટે મર્યાદિત ફાળવણીને કારણે, રોકાણકારો શેર ખરીદવા માટે ઉતાવળ કરે છે, જે કૃત્રિમ રીતે તેમના ભાવમાં વધારો કરે છે.” અભ્યાસના લેખકો ભાગ્યશ્રી ચટ્ટોપાધ્યાય અને શ્રમોના ગાંગુલીએ સમજાવ્યું કે છૂટક રોકાણકારો ઘણીવાર ઝડપી લિસ્ટિંગ લાભની આશામાં કંપનીના મૂળભૂત સિદ્ધાંતોને અવગણે છે, જેના કારણે ઊંચા મૂલ્યાંકન થાય છે.

20% શેરોમાં ખૂબ ઊંચો P/E ગુણોત્તર 
અભ્યાસ મુજબ, FY2024 અને FY2025 માં સૂચિબદ્ધ 100 SME કંપનીઓના ભાવ-થી-કમાણી (P/E) ગુણોત્તરની ઉદ્યોગ સરેરાશ સાથે સરખામણી કરવાથી ઘણા શેરોમાં ઓવરવેલ્યુએશનના સંકેતો જોવા મળ્યા છે. અહેવાલમાં જણાવાયું છે કે લગભગ 20% શેરોનો P/E ગુણોત્તર તેમના ઉદ્યોગના સાથીદારો કરતા નોંધપાત્ર રીતે વધારે છે.

રોકાણકારોએ ડ્યુ ડિલિજન્સ કરવું જોઈએ
અભ્યાસમાં જણાવાયું છે કે, “SME IPO અનુકૂળ પરિસ્થિતિઓમાં સારું વળતર આપી શકે છે, પરંતુ મંદી દરમિયાન, તે ઉચ્ચ અસ્થિરતા અને જોખમને આધિન હોય છે, તેથી ડ્યુ ડિલિજન્સ મહત્વપૂર્ણ છે. રોકાણકારોએ રોકાણ કરતા પહેલા કંપનીના મૂળભૂત સિદ્ધાંતો, વૃદ્ધિની સંભાવનાઓ અને જોખમ પરિબળોનું કાળજીપૂર્વક મૂલ્યાંકન કરવું જોઈએ.”

અભ્યાસ મુજબ, ભારતમાં SME IPO બજારમાં FY2024 અને FY2025 માં છૂટક રોકાણકારોની ભાગીદારી અને અનુકૂળ બજાર ભાવનાને કારણે મજબૂત વૃદ્ધિ જોવા મળી હતી.

SME IPO કેવી રીતે ચાલુ રહ્યા છે?

ડેટા અનુસાર, BSE અને NSE ના SME સેગમેન્ટમાં તેની શરૂઆતથી જ પ્રવૃત્તિમાં વ્યાપક વૃદ્ધિ જોવા મળી છે, 2018-2021 દરમિયાન ટૂંકા ગાળાના મંદી સિવાય. લિસ્ટિંગ FY2012 માં 7.25 કરોડથી વધીને FY2017 માં 824.64 કરોડ થયું. નાણાકીય વર્ષ 2018 માં જારી કરાયેલા શેરની સંખ્યામાં નોંધપાત્ર વધારો થયો, જે કુલ 2,213.39 કરોડ હતો. ત્યારપછીના વર્ષો અસ્થિર રહ્યા, અને રોગચાળાને કારણે નાણાકીય વર્ષ 2020 અને નાણાકીય વર્ષ 2021 માં પ્રવૃત્તિ ઓછી રહી.

જોકે, રોગચાળા પછી આર્થિક સુધારા સાથે, ઘણા SME મૂડી બજારોમાં પ્રવેશ્યા. નાણાકીય વર્ષ 2024 માં તેજી જોવા મળી, જેમાં 204 નવા ઇશ્યૂ ખુલ્યા અને કુલ 5,971.19 કરોડ એકત્ર કર્યા.

SME IPO માં આ ઉછાળો મુખ્યત્વે રિટેલ રોકાણકારોના મજબૂત રસને કારણે છે.

યુવાનો હવે ભારતીય શેરબજારમાં પ્રભુત્વ ધરાવે છે
અભ્યાસમાં જાણવા મળ્યું છે કે, “ભારતીય શેરબજારમાં હવે 30 વર્ષથી ઓછી ઉંમરના યુવાનોનું વર્ચસ્વ છે. માર્ચ 2019 માં, આ વય જૂથ કુલ રોકાણકારોના આધારમાં માત્ર 22.6% હતું. જુલાઈ 2025 સુધીમાં, તેનો હિસ્સો વધીને 38.9% થયો, જે શેરબજારમાં યુવાનોની ભાગીદારીમાં વધારો દર્શાવે છે.”

અભ્યાસમાં અન્ય એક મહત્વપૂર્ણ વલણ પર પણ પ્રકાશ પાડવામાં આવ્યો હતો. નાણાકીય વર્ષ 2024 અને નાણાકીય વર્ષ 2025 માં, SME IPO બજારમાં તાજા મૂડી ઇશ્યૂનું પ્રભુત્વ હતું, જે કુલ ઇશ્યૂના 90% થી વધુ હિસ્સો ધરાવે છે. આ સૂચવે છે કે કંપનીઓ હાલના શેરધારકોને બહાર નીકળવાની તક પૂરી પાડવાને બદલે વૃદ્ધિ અને કાર્યકારી જરૂરિયાતો માટે ભંડોળ એકત્ર કરી રહી છે.

SME કંપનીઓ IPO કેમ લોન્ચ કરી રહી છે?

અભ્યાસ મુજબ, નાણાકીય વર્ષ 2024 અને નાણાકીય વર્ષ 2025 માં SMEs દ્વારા ભંડોળ એકત્ર કરવાનું મુખ્ય કારણ મૂડી એકત્રીકરણ અથવા કાર્યકારી મૂડીની જરૂરિયાતો હતી. આ સૂચવે છે કે કંપનીઓ પ્રવાહિતા સુધારવા અને કાર્યકારી જરૂરિયાતો માટે પૂરતા ભંડોળની ખાતરી કરવા પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરી રહી છે. અભ્યાસમાં નોંધવામાં આવ્યું છે કે બીજો સૌથી મહત્વપૂર્ણ હેતુ વિસ્તરણ, નવા પ્રોજેક્ટ્સ અથવા પ્લાન્ટ અને મશીનરીમાં રોકાણ હતો, જે વૃદ્ધિ અને ક્ષમતા નિર્માણ પર ભાર મૂકે છે.

અભ્યાસમાં એ પણ બહાર આવ્યું છે કે સામાન્ય કોર્પોરેટ હેતુઓ માટે ફાળવવામાં આવેલા ભંડોળથી કંપનીઓને વિવિધ વ્યવસાયિક જરૂરિયાતો પૂરી કરવા માટે સુગમતા મળી, જ્યારે નાના પરંતુ નોંધપાત્ર ભાગનો ઉપયોગ નાણાકીય લાભ ઘટાડવા માટે કરવામાં આવ્યો, જે ભંડોળ સ્ત્રોતોને વૈવિધ્યીકરણ કરવાના પ્રયાસોને પ્રકાશિત કરે છે.