સાઉદી અરેબિયાએ 50 વર્ષ જૂની કફાલા સિસ્ટમ નાબૂદ કરી,પ્રવાસી શ્રમિકોને મોટી રાહત, શું છે કફાલા સિસ્ટમ?
સાઉદી અરેબિયાએ કફાલા સિસ્ટમ નાબૂદ કરી છે, જે લાખો વિદેશી કામદારોના જીવન અને અધિકારોને નિયંત્રિત કરતી કામદારો માટે એક સ્પોન્સરશિપ મોડેલ છે. સાઉદી શાસનમાં સ્થળાંતરિત કલ્યાણ અને શ્રમ અધિકારોને સુધારવા તરફ આ એક ઐતિહાસિક પગલું છે. આ સુધારાથી આશરે 1.3 કરોડ પ્રવાસી કામદારોને ફાયદો થવાની અપેક્ષા છે, જેમાંથી મોટાભાગના દક્ષિણ અને દક્ષિણપૂર્વ એશિયાના છે.
કફાલા શબ્દ, જેનો અર્થ “સ્પોન્સર” થાય છે, તે અખાતી દેશોમાં જીવનશૈલીનું પ્રતીક બની ગયો હતો. શેખ, અથવા કફીલ (ભરતી કરનારા), તેમના કર્મચારીઓ પર લગભગ સંપૂર્ણ નિયંત્રણ ધરાવતા હતા, તેઓ નક્કી કરતા હતા કે તેઓ નોકરી બદલી શકે છે, દેશ છોડી શકે છે અને કાનૂની સહાય મેળવી શકે છે. આનાથી ભારત, પાકિસ્તાન અને અન્ય દેશોના કામદારો શેખો સાથે જોડાયેલા રહ્યા. કફીલની પરવાનગી વિના, તેઓ ભારત કે પાકિસ્તાનમાં તેમના ઘરે પણ પાછા ફરી શકતા ન હતા.
1950ના દાયકામાં રજૂ કરાયેલી કફાલા સિસ્ટમ મૂળરૂપે તેલ સમૃદ્ધ ગલ્ફ અર્થતંત્રના નિર્માણ માટે સસ્તા વિદેશી શ્રમના પ્રવાહનું સંચાલન કરવા માટે ડિઝાઇન કરવામાં આવી હતી. આ સિસ્ટમ હેઠળ, દરેક સ્થળાંતરિત કામદારને સ્થાનિક પ્રાયોજક, જેને કફીલ તરીકે ઓળખવામાં આવે છે, સાથે જોડવામાં આવતો હતો, જેની પાસે તેમના રહેઠાણ, રોજગાર અને કાનૂની દરજ્જા પર અધિકાર હતો. જો કે, આ માળખું વ્યાપક દુરુપયોગનું કારણ બન્યું. શેખ કામદારોના પાસપોર્ટ જપ્ત કરી શકતા હતા, વેતનમાં વિલંબ અથવા ઇનકાર કરી શકતા હતા અને તેમની હિલચાલને પ્રતિબંધિત કરી શકતા હતા. કફીલની પરવાનગી વિના, કામદારો નોકરી બદલી શકતા ન હતા, ઘરે પાછા ફરી શકતા ન હતા અથવા દુર્વ્યવહારના કિસ્સામાં અધિકારીઓનો સંપર્ક કરી શકતા ન હતા.
માનવ અધિકાર જૂથો ઘણીવાર કફાલા પ્રણાલીની તુલના “આધુનિક ગુલામી” સાથે કરતા હતા, અને કહેતા હતા કે તે કામદારોને તેમની મૂળભૂત સ્વતંત્રતાઓથી વંચિત રાખે છે અને તેમને શોષણ માટે સંવેદનશીલ બનાવે છે.
આંતરરાષ્ટ્રીય સુધારા માટે હાકલ
કફાલા પ્રણાલીને માનવ અધિકાર સંગઠનો, આંતરરાષ્ટ્રીય શ્રમ સંસ્થાઓ અને વિદેશી સરકારો તરફથી વધતી જતી ટીકાનો સામનો કરવો પડ્યો હતો. આંતરરાષ્ટ્રીય શ્રમ સંગઠન (ILO) અને ઘણી બિન-સરકારી સંસ્થાઓએ ગલ્ફ દેશો પર પ્રાયોજકતાના આડમાં બળજબરીથી મજૂરી અને માનવ તસ્કરીને પ્રોત્સાહન આપવાનો આરોપ મૂક્યો છે.
આશરે 13.4 મિલિયન પ્રવાસી કામદારો સાથે, જે તેની વસ્તીના લગભગ 42 ટકા છે, સાઉદી અરેબિયા ઘરેલુ કામ, બાંધકામ, કૃષિ અને અન્ય ક્ષેત્રો માટે વિદેશી શ્રમ પર આધાર રાખે છે. આમાંના ઘણા કામદારો ભારત, પાકિસ્તાન, બાંગ્લાદેશ, નેપાળ અને ફિલિપાઇન્સના હતા.
સૌથી વધુ અસરગ્રસ્ત ઘરેલું કામદારો હતા, ખાસ કરીને મહિલાઓ, જેઓ ઘણીવાર એકલતામાં રહેતા હતા અને મર્યાદિત કાનૂની રક્ષણ ધરાવતા હતા. વૈશ્વિક માનવ અધિકાર જૂથોના અહેવાલોમાં વધુ પડતું કામ, બિન-ચુકવણી અને દુર્વ્યવહારના કિસ્સાઓ નોંધાયેલા છે.
સાઉદી અરેબિયાનો આ સિસ્ટમ નાબૂદ કરવાનો નિર્ણય વર્ષોની આંતરરાષ્ટ્રીય તપાસ અને સુધારાની માંગણીઓ પછી આવ્યો છે. તે કતાર જેવા અન્ય ગલ્ફ દેશો દ્વારા સમાન પગલાંને અનુસરે છે, જેમણે 2022 ફિફા વર્લ્ડ કપનું આયોજન કરતા પહેલા તેના શ્રમ કાયદામાં ફેરફાર કર્યા હતા.
પ્રવાસી કામદારો પર આની શું અસર પડશે?
કફાલા સિસ્ટમ નાબૂદ કરવી એ ક્રાઉન પ્રિન્સ મોહમ્મદ બિન સલમાનની વિઝન 2030 યોજનાનો એક ભાગ છે, જે સાઉદી અરેબિયાના અર્થતંત્રને વૈવિધ્યીકરણ કરવા, તેલ પર તેની નિર્ભરતા ઘટાડવા અને વિશ્વ સમક્ષ આધુનિક, પ્રગતિશીલ છબી રજૂ કરવાનો મહત્વાકાંક્ષી પ્રયાસ છે.
નવા માળખા હેઠળ, સાઉદી અરેબિયા કામદારોને વધુ સ્વતંત્રતા અને તેમના જીવન પર નિયંત્રણ આપવા માટે રચાયેલ કરાર-આધારિત રોજગાર પ્રણાલી તરફ આગળ વધશે. સ્થળાંતરિત કામદારો હવે તેમના વર્તમાન શેખ અથવા કફીલની મંજૂરી વિના નોકરી બદલી શકશે.
તેઓ એક્ઝિટ વિઝા અથવા તેમના કફીલની સંમતિ વિના દેશ છોડવા માટે પણ મુક્ત હશે, જેનાથી ઘણા લોકોને અપમાનજનક અથવા શોષણકારી પરિસ્થિતિઓમાં ફસાયેલા રાખતા પ્રતિબંધોનો અંત આવશે. વધુમાં, શ્રમ અદાલતો અને ફરિયાદ પદ્ધતિઓની ઍક્સેસનો વિસ્તાર કરવામાં આવ્યો છે, જેનાથી કામદારો ઉલ્લંઘનની જાણ કરી શકશે અને વધુ સુરક્ષિત રીતે ન્યાય મેળવી શકશે.
