GST: આવશ્યક વસ્તુઓ પર ‘આરોગ્ય અને રાષ્ટ્રીય સુરક્ષા ઉપકર’ નહીં,’ રાજ્યોના હિસ્સા પર સરકારે કર્યો ખુલાસો

કેન્દ્રીય નાણામંત્રી નિર્મલા સીતારમણે ગુરુવારે લોકસભામાં સ્પષ્ટતા કરી કે પ્રસ્તાવિત ‘આરોગ્ય અને રાષ્ટ્રીય સુરક્ષા ઉપકર’ ફક્ત પાન મસાલા જેવી ‘ડિમેરિટ’ વસ્તુઓ (હાનિકારક ઉત્પાદનો) પર જ વસૂલવામાં આવશે. તેમણે દેશના લોકોને ખાતરી આપી કે આ ઉપકર લોટ અને કઠોળ જેવી આવશ્યક વસ્તુઓ પર વસૂલવામાં આવશે નહીં. વધુમાં, આ નવા ઉપકરમાંથી ઉત્પન્ન થતી આવક રાજ્યો સાથે આરોગ્ય યોજનાઓ માટે વહેંચવામાં આવશે. ‘આરોગ્ય અને રાષ્ટ્રીય સુરક્ષા ઉપકર બિલ 2025’ રજૂ કરતા, નાણામંત્રીએ તેના મુખ્ય પાસાઓ અને સરકારના ઉદ્દેશ્યને વિગતવાર સમજાવ્યું.

આ નવું બિલ શા માટે રજૂ કરવામાં આવ્યું?

નિર્મલા સીતારમણે જણાવ્યું કે આ બિલનો પ્રાથમિક ઉદ્દેશ્ય રાષ્ટ્રીય મહત્વના બે મુખ્ય ક્ષેત્રો – આરોગ્ય અને રાષ્ટ્રીય સુરક્ષા માટે ‘સમર્પિત અને ખાતરીપૂર્વક સંસાધન પ્રવાહ’ બનાવવાનો છે. તેમણે કહ્યું, “આ એક સેસ છે અને કોઈપણ આવશ્યક વસ્તુ પર લાદવામાં આવતો નથી. તેનો હેતુ ‘હાનિકારક ચીજવસ્તુઓ’ પર કર લાદવાનો છે જે ગંભીર સ્વાસ્થ્ય જોખમો ઉભો કરે છે. અમે આ ઉત્પાદનો પર એક એવો ખર્ચ લાદવા માંગીએ છીએ જે તેમને પરવડે નહીં, જેથી લોકો તેનો વપરાશ ઓછો કરે.”

પાન મસાલા માટેના કર માળખાને સ્પષ્ટ કરતા, નાણામંત્રીએ કહ્યું કે પાન મસાલા પર તેના વપરાશના આધારે GST હેઠળ મહત્તમ 40 ટકાના દરે કર લાદવામાં આવશે. વધુમાં, પ્રસ્તાવિત ‘આરોગ્ય અને રાષ્ટ્રીય સુરક્ષા સેસ’ GST ઉપરાંત અલગથી ચૂકવવાપાત્ર રહેશે. GST વપરાશ સ્તરે વસૂલવામાં આવે છે અને પાન મસાલા પર એક્સાઇઝ ડ્યુટી વસૂલ કરી શકાતી નથી, તેથી આ નવો સેસ પાન મસાલા ઉત્પાદન ફેક્ટરીઓમાં મશીનોની ‘ઉત્પાદન ક્ષમતા’ પર વસૂલવામાં આવશે. નવી જોગવાઈઓ અનુસાર, દરેક ફેક્ટરી માટે સેસ જવાબદારી તેની ઉત્પાદન ક્ષમતાના આધારે બદલાશે.

રાજ્યોને શું લાભ મળશે?
નાણામંત્રીએ ભાર મૂક્યો કે આ સેસમાંથી કેન્દ્ર સરકાર દ્વારા ઉત્પન્ન થતી આવકનો એક ભાગ રાજ્યો સાથે શેર કરવામાં આવશે. નાણામંત્રીએ જણાવ્યું હતું કે આ રકમ આરોગ્ય જાગૃતિ અભિયાન અથવા અન્ય આરોગ્ય સંબંધિત યોજનાઓ અને પ્રવૃત્તિઓ દ્વારા રાજ્યો સાથે શેર કરવામાં આવશે.

GST વળતર ઉપકરને બદલવા માટે નવી સિસ્ટમ
આ કાયદાકીય ફેરફારો એવા સમયે કરવામાં આવી રહ્યા છે જ્યારે GST વળતર ઉપકર સમાપ્ત થવાનો છે. જ્યારે 1 જુલાઈ, 2017 ના રોજ GST લાગુ કરવામાં આવ્યો હતો, ત્યારે રાજ્યોને મહેસૂલ નુકસાનની ભરપાઈ કરવા માટે પાંચ વર્ષ (જૂન 2022 સુધી) માટે વળતર ઉપકર આપવામાં આવ્યો હતો. કોવિડ-19 રોગચાળા દરમિયાન કેન્દ્ર સરકારે લીધેલી ₹2.69 લાખ કરોડની લોન ચૂકવવા માટે આ સમયગાળો માર્ચ 2026 સુધી લંબાવવામાં આવ્યો હતો. આ દેવાની ચુકવણી હવે આગામી થોડા અઠવાડિયામાં થવાની છે. હાલમાં, પાન મસાલા, તમાકુ અને સંબંધિત ઉત્પાદનો પર 28 ટકા GST અને વિવિધ દરે વળતર ઉપકર લાગે છે. વળતર ઉપકર નાબૂદ થતાં, GST દર વધીને 40 ટકા થશે. વધુમાં, તમાકુ પર એક્સાઇઝ ડ્યુટી અને પાન મસાલા પર આરોગ્ય અને રાષ્ટ્રીય સુરક્ષા ઉપકર વસૂલવામાં આવશે.

બુધવારે, લોકસભાએ સેન્ટ્રલ એક્સાઇઝ એક્ટ, 1944 માં સુધારો કરતો બિલ પસાર કર્યો, જેમાં તમાકુ પર 40 ટકા વધારાની એક્સાઇઝ ડ્યુટી લાદવામાં આવી. તમાકુ એક્સાઇઝ ડ્યુટી બિલ અને પાન મસાલા સેસ બિલ નામના આ બે બિલ એવા સમયે આવ્યા છે જ્યારે GST વળતર સેસ સમાપ્ત થવાનો છે અને લોનની ચુકવણી આગામી થોડા અઠવાડિયામાં પૂર્ણ થશે.

નાણામંત્રી રશિયાના પ્રથમ નાયબ વડા પ્રધાનને મળ્યા
નાણામંત્રી નિર્મલા સીતારમણ નવી દિલ્હીમાં રશિયન ફેડરેશનના પ્રથમ નાયબ વડા પ્રધાન ડેનિસ મન્ટુરોવના નેતૃત્વમાં રશિયન પ્રતિનિધિમંડળને મળ્યા. બંને પક્ષોએ રોકાણ, બેંકિંગ અને નાણા સહિત પરસ્પર હિતના વિવિધ મુદ્દાઓ પર ચર્ચા કરી. નાણા મંત્રાલયે X પર એક પોસ્ટમાં જણાવ્યું હતું કે ભારત અને રશિયા બંનેએ 5 ડિસેમ્બર, 2025 ના રોજ યોજાનારી આગામી 23મી ભારત-રશિયા વાર્ષિક સમિટમાંથી મજબૂત પરિણામોની આશા વ્યક્ત કરી હતી. તેમાં કહેવામાં આવ્યું છે કે રશિયાના પ્રથમ નાયબ વડા પ્રધાને બ્રિક્સના ભારતના આગામી પ્રમુખપદ માટે મજબૂત સમર્થન વ્યક્ત કર્યું હતું.

માન્ટુરોવ રશિયાના રાષ્ટ્રપતિ વ્લાદિમીર પુતિન સાથે ભારતમાં પહોંચ્યા. પ્રધાનમંત્રી નરેન્દ્ર મોદીના આમંત્રણ પર તેઓ ગુરુવારથી શિખર સંમેલન માટે બે દિવસની સત્તાવાર મુલાકાતે છે. ચાર વર્ષમાં પુતિનની આ પહેલી ભારત મુલાકાત છે. પ્રથમ નાયબ પ્રધાનમંત્રીની સાથે આર્થિક વિકાસ મંત્રી મેક્સિમ રેશેટનિકોવ, નાણા મંત્રી એન્ટોન સિલુઆનોવ અને સેન્ટ્રલ બેંકના અધ્યક્ષ નબીઉલિના એલ્વિરા પણ હતા. ભારતીય પ્રતિનિધિમંડળમાં આર્થિક બાબતોના વિભાગ, નાણાકીય સેવાઓ વિભાગના સચિવ, ભારતીય રિઝર્વ બેંક અને વિદેશ મંત્રાલયના પ્રતિનિધિઓનો સમાવેશ થતો હતો.