બાલાજી વેફર્સ કેવી રીતે નમકીનના બિઝનેસની બાદશાહ બની ગઈ

વિશ્વની અગ્રણી કંપનીઓ બાલાજી વેફર્સના શેર્સ ખરીદવાની રેસમાં હતી, પરંતુ મેનેજમેન્ટમા અધિકારને બાબતે મતભેદ થતાં અંતે જનરલ એટલાન્ટિકે બાલાજીના સાત ટકા શેર્સની ખરીદવા તૈયાર થઈ

બાલાજી વેફર્સનો દેશી સ્વાદ નમકિનના શોખીની જીભ પર ચોંટી ગયો છે. હા, તેને માટે વેફર્સ જ્યાદા, ફ્લેવર્સ વાહ વાહ, ચિપ્સ જ્યાદા, હવા થોડીની લોકોને પ્રભાવિત કરે તેવી ટેગલાઈનથી નમકીનના રશિયાઓને મોહી લીધા છે. સ્વાદના રશિયાઓને આ ટેગલાઈન આકર્ષી ચૂકી છે. સ્વાદના રશિયાઓને સ્વાદ સાથે સાથે જ તેમના નાણાંના મૂલ્ય પ્રમાણે નમકીનની ક્વોન્ટિટી પણ મળિ તેની તકેદારી બાલાજી વેફર્સે રાખી છે. તેથ જ આજે બાલાજી વેફર્સની પ્રોડક્ટ્સ અને નમકિનનો સ્વાદ લોકોની જીભે ચઢી ચૂક્યો છે. બાલાજી વેફર્સે નામ અને દામ બંને બાબતમાં તે વિશ્વસ્તરની લેઝ જેવી નમકીન બનાવતી કંપનીઓના માર્કેટ કદમાં ગાબડું પાડીને હચમચાવી શકે તેવી તાકાત ધરાવે છે. તેથી જ વિશ્વસ્તરની કંપનીઓને તેના બિઝનેસમાં રસ પડ્યો છે.

આ રહ્યું તેનું મોટામાં મોટું ઉદાહરણ. ખેતરથી ખાનારના મોઢા સુધી પ્રોડક્ટ્સ પહોંચાડવાની બાલાજી વેફર્સની ક્ષમતા તેના શેર્સ ખરીદવા ઉત્સક રોકાણકારોને પ્રભાવિત કરી ગઈ છે. હવે બાલાજી વેફર્સે તેની પ્રાઈવેટ ઇક્વિટીનો સાત ટકા હિસ્સો જનરલ એટલાન્ટિક નામની કંપનીને વેચવાની જાહેરાત કરી છે. બાલાજી વેફર્સનું મૂલ્યાંકન 4 અબજ ડૉલર એટલે કે અંદાજે રૂ. 35000 કરોડ નક્કી કરવામાં આવ્યું છે.

બાલાજી વેફર્સના પ્રમોટર ચંદુભાઈ વિરાણી છે. તેમણે જિંદગીનો આરંભ કૅન્ટીનમાં કામ કરનારા કેન્ટિન બૉય તરીકે કરી હતી. પેપ્સિકોએ તેમની સામે તેમની ડિઝાઈનની પેકેજિંગમા નકલ કરવાનો આરોપ મૂક્યો તે પછી બાલાજી વેફર્સે તેના પેકેજિંગની ડિઝાઇન બદલી અને વ્યવસાય આગળ ધપાવ્યો હતો.

બાલાજી વેફર્સનું વિશેષ મોડેલ

બજારના નિષ્ણાતોનું કહેવું છે કે બાલાજી વેફર્સનું વિકેન્દ્રિત ઉત્પાદન મોડેલ અને ખેડૂતો સાથેની નજીકની કડીઓએ છેલ્લા 20 વર્ષમાં ‘ગુજરાત સ્નૅક્સ ક્લસ્ટર ઈફેક્ટ’ ઊભો કર્યો છે. બાલાજીની ટિયર-2 માર્કેટમાં મજબૂત પકડ અને ઉત્તમ ડિસ્ટ્રીબ્યુશન નેટવર્ક તેની મોટામાં મોટી તાકાત છે. બાલાજીએ મોટા મેન્યુફેક્ચરિંગ યુનિટ્સ પર આધાર મૂકવાને બદલે પોતાના પ્લાન્ટ્સને ગ્રાહક અને ખેતરોના સૌથી નજીક રાખ્યા છે. આ રીતે તેણે ટ્રાન્સપોર્ટ ખર્ચને નિયંત્રણમાં રાખ્યો છે. બાલાજી વેફર્સના મેન્યુફેક્ચરિગ યુનિટ્સ રાજકોટ, વલસાડ અને વડોદરામાં આવેલા છે. બાલાજી વેફર્સના પ્લાન્ટ્સ બટાટાના મુખ્ય ઉત્પાદન વિસ્તાર અને ઉપભોક્તા બજારની વચ્ચે આવેલી હોવાથી તેના પ્રોડક્ટ્સ તાજાં રહે છે. તેમનો ટ્રાન્સપોર્ટ ખર્ચ ઘટે છે. તેમ જ બ્રેકેજ ઓછું થાય છે.

રોજના 1,000 ટન બટાટાનું પ્રોસેસિંગ

બાલાજી વેફર્સના સ્થાપક પ્રમોટર ચંદુભાઈ વિરાણી કહે છે કે અમે રાજકોટ, વલસાડ, ઈન્દોર અને લખનૌ પ્લાન્ટ્સમાં અમે દરરોજ 1,000 ટન બટાટા પ્રોસેસ કરીએ છીએ. તેમને બટાટનો નિયમિત સપ્લાય મળતો રહે તે માટે 100 જેટલા ખેડૂતો તેમની સાથે કરારથી જોડાયેલા છે. આમ તેમને વેફર્સ કે અન્ય ઉત્પાદનો બનાવવા માટેનો 80% કાચામાલ સ્થાનિક સ્તરેથી જ મળી જાય છે. તેમણે 40 વર્ષ પહેલા રાજકોટના થિયેટરમાં સ્નૅક્સ વેચવાથી શરૂઆત કરી હતી. બાલાજી વેફર્સનું ટર્નઓવર નાણાંકીય વર્ષ 2019-20માં રૂ. 2336 કરોડનું હતું. આ ટર્નઓવર 2023-24માં વધીને રૂ. 2,336 કરોડ થયું હતું. જ્યારે 2024-25માં ટર્નઓવર રૂ. 6500 કરોડ થઈ ગયું હતું.

4 અબજ ડોલરનું મૂલ્યાંકન યોગ્ય છે?

બાલાજી વેફર્સના સતત વધી રહેલા કામકાજને જોઈએ તો તેનું અત્યારે નક્કી થયેલું મૂલ્ય યોગ્ય જ છે. બજારના નિષ્ણાતોનું માનવું છે કે બાલાજી વેફર્સ તેનો પોતાનો IPO લાવે તો આ વેલ્યુએશનમાં વધારો થઈ શકે છે. બીજીતરફ ચંદુભાઈ વિરાણીનો એવો દાવો છે કે અમારી કંપનીની સાચી કિંમત રૂ. 40,000 કરોડ છે. જનરલ એટલાન્ટિકે અમારા શેર્સ ડિસ્કાઉન્ટેડ વેલ્યુએશન પર ખરીદ્યા છે. બાલાજી વેફર્સના કામકાજ અને ફોર્મન્સ ઉપરાંત તેની બ્રાન્ડ વેલ્યુ હલ્દીરામ જેટલી મજબૂત હોવાનું નિષ્ણાતો સ્વીકારે છે. નાસ્તાના સુયોજિત બજારમાં બાલાજી વેફર્સને હિસ્સો 36 ટકાનો હોવાનુ ફ્રોસ્ટ એન્ડ સુલિવાનના નવેમ્બર 2023ના અહેવાલમાં જણાવવામાં આવેલું છે. ભારતના બજારમાં તે Haldiram’s જેટલું શક્તિશાળી સ્થાન ધરાવે છે.  પશ્ચિમી સ્નૅક્સ (₹25,900 કરોડના માર્કેટ)માં PepsiCo અને ITC પછી ત્રીજા સ્થાને

ગુજરાત, ભારતનું સૌથી મોટું પ્રોસેસ્ડ બટાટા હબ

ગુજરાતમાં પ્રોસેસ્ડ બટાટાના ઉત્પાદનનો વિકાસ બહુ જ ઝડપથી થયો છે. ગુજરાતમાં 2004–05ની સાલમાં બટાટાનું કુલ ઉત્પાદન 1 લાખ ટનથી વધારે હતો. આજે ગુજરાતમાં બટાટાનું ઉત્પાદન 12 લાખ ટનની નજીક પહોંચી ગયું છે. ગુજરાતમાં ખાસ કરીને બનાસકાંઠા, સાબરકાંઠા, અરવલ્લીમાં બટાકાનું ઉત્પાદન થાય છે. પોટેટો ચિપ્સ બનાવી શકાય તેવા બટેકાની જાતોમાં લેડી રોસેટ્ટા, સનતાના, કૂફરી ચિપ્સોનાનો સમાવેશ થાય છે. બટાકાની ખેતી કોન્ટ્રાક્ટ ફાર્મિંગથી કરનારી કંપનીઓ પણ ગુજરાતમાં આવી ચૂકી છે.

ભારતમાં વધી રહેલું પેકેજ્ડ નાસ્તાનું બજાર

ભારતના ઓર્ગનાઈઝ્ડ સેક્ટરની કંપનીઓ દ્વારા બનાવવામાં નાસ્તાનું બજાર સતત વધી રહ્યું છે. આ બજારનો સર્વગ્રાહી વાર્ષિક વિકાસ દર 11.7 ટકાનો છે. 2027ની સાલ સુધી આ વિકાસ દર જળવાઈ રહેવાની સંભાવના છે. હવે તો શહેર ઉપરાંત ગામડાંના બજારમાં પણ પેકેજ્ડ ફૂટના વેચાણમાં કૂદકે ને ભૂસકે વધારો થવા માંડ્યો છે. પરિણામે બાલાજી વેફર્સ માટે તેના પ્રોડક્ટ્સને પશ્ચિમ ભારતના રાજ્યોથી આગળ ભારતના દરેક રાજ્ય સુધી પહોંચવાના તબક્કાનો આરંભ થઈ ચૂક્યો છે. તેમ જ વૈશ્વિક બજારમાં પ્રવેશવાના રસ્તાઓ પણ તે ખોલી રહી છે. આમ કંપની વૈશ્વિક બજારમાં પ્રવેશવા માટે પણ રોકાણ કરી શકે છે.

જનરલ એટલાન્ટિકને બાલાજી વેફર્સના શેર્સમાં કેમ રસ પડ્યો

General Atlantic અમેરિકા સ્થિત કંપની છે. જનરલ એટલાન્ટિક વિશ્વભરની ગ્રોથ-વિકાસની પ્રચંડ તાકાત ધરાવતી અગ્રણી કંપનીઓને મૂડી-કેપિટલ અને સ્ટ્રેટજિક સપોર્ટ-વ્યૂહાત્મક ટેકો-સપોર્ટ પૂરો પાડવાની કામગીરી કરે છે. જનરલ એટલાન્ટિકની સ્થાપના 1980માં થઈ છે. ચાર્લ્સ ફીની તેના સ્થાપક છે. જનરલ એટલાન્ટિક ઇન્નોવેટિવ-નવસંસ્કરણ કરેલા બિઝનેસ સાહસિકોને તેમના બિઝનેસને નવી ઊંચાઈએ લઈ જવામાં મદદ કરે છે. તેને માટે કંપનીઓ સાથે ભાગીદારી પણ કરે જ છે. ટોચની કંપનીઓને તેમના કામકાજને વધુ અસરકારક બનાવવાનું માર્ગદર્શન પણ જનરલ એટલાન્ટિક આપે છે. તેમ જ ટકાઉ માળખાકીય સુવિધા ઊભી કરવાના માર્ગદર્શનનો પણ સમાવેશ થાય છે. જનરલ એટલાન્ટિકના નિયમન હેઠળની અસ્ક્યામતો 118 અબજ અમેરિકી ડૉલરની છે. ન્યૂયોર્કમાં તેનું વડું મથક છે. 900 પ્રોફેશનલ્સ તેની સાથે કામ કરી રહ્યા છે. તેમ જ 20 દિશમાં તેના કામકાજનું ફલક વિસ્તરેલું છે. જનરલ એટલાન્ટિકે બાલાજી વેફર્સના 7 ટકા શેર્સ અંદાજે રૂ. 2500 કરોડથી વધુમાં ખરીદવાનું આયોજન કર્યું છે. આ સાથે જ બાલાજી વેફર્સનું મૂલ્ય અંદાજે 35000 કરોડ(ચાર અબજ અમેરિકી ડૉલર)નું થયું છે. જનરલ એટલાન્ટિક ઉપરાંત બાલાજીમાં રસ ધરાવતા સંભવિત ખરીદદારોમાં PepsiCo, ITC, General Mills અને અન્ય PE ફર્મ્સ પણ સામેલ હતાં. આ વર્ષના સ્નૅક્સ સેક્ટરની આ બીજી મોટી ડીલ છે — તે પહેલાં Temasekએ Haldiram’sમાં 10% હિસ્સો 10 અબજ ડોલર મૂલ્યાંકન પર લીધો હતો.

બાલાજી વેફર્સના મજબૂત નાણાંકીય પરફોર્મન્સને કારણે જનરલ એટલાન્ટિક કંપનીએ તેમાં રોકાણ કરવાનું આયોજન કર્યું છે. કન્ઝ્યુમર પેકેજ ફૂડના ક્ષેત્રની બાલાજી વેફર્સ સૌથી વધુ નફો કરતી પ્રાદેશિક કંપની તરીકેનું સ્થાન ધરાવે છે. પશ્ચિમ ભારતના રાજ્યમાં બાલાજી વેફર્સનો માર્કેટ શેર ખાસ્સો મોટો છે. ભારતના કન્ઝ્યુમર્સ હવે પૈસા ખર્ચવામાં ઉત્સુક બન્યા હોવાથી રોકાણકારો માટે બાલાજી વેફર્સ એક આકર્ષક વિકલ્પ બની ગયો છે.

બાલાજી વેફર્સના વિસ્તરણની શક્યતા ખાસ્સી છે. પશ્ચિમ ભારતથી આગળ વધીને સમગ્ર ભારતમાં વિસ્તરણ કરવાનું ધ્યેય બાલાજી વેફર્સ ધરાવે છે. તેને માટે બાલાજી વેફર્સ તેની ઉત્પાદન ક્ષમતાને બમણી કરી દેવા માગે છે. જનરલ એટલાન્ટિકે બાલાજી વેફર્સમાં રોકાણ કરવાનું આયોજન કર્યું તેના કારણમાં ઊંડાં ઉતરીએ તો ભારતના ઘરઘરમાં વપરાશ વધી રહ્યો છે. ફાઈનાન્શિયલ સર્વિસના કામકાજ પણ વિસ્તરી રહ્યા છે. બાલાજી વેફર્સમાં રસ લેનારા અન્ય ઇન્વેસ્ટર્સને જનરલ એટલાન્ટિકની મજબૂત ઓફરને કારણે પાછા રહી ગયા છે. બાલાજી વેફર્સમાં કેદારા કેપિટલે પણ રસ લીધો હતો. તેણે પણ બાલાજી વેફર્સના શેર્સ લેવા માટે શેર્સના ભાવ પર મજબૂત પ્રીમિયમ આપવાની ઓફર કરી હતી. આ અગાઉ પેપ્સિકોએ પણ બાલાજી વેફર્સના શેર્સ ખરીદવામાં રસ બતાવ્યો હતો. પરંતુ મેનેજમેન્ટના કંટ્રોલ અંગે બાલાજી વેફર્સ અને પેપ્સિકો વચ્ચે મતમતાંતર થતાં તેમની વચ્ચેનો ડીલ થઈ શક્યો નહોતો.